Svaki Srbin je od 1990. izgubio najmanje 660.000 dolara

Srpsko društvo i privreda su u višedecenijskom lutanju. Ljudi se na individualnom nivou po fizičkim i psihološkim karakteristikama ne razlikuju značajno širom sveta. Međutim, ono što pravi ključnu razliku jeste kako ljudi organizuju društvo u kojem egzistiraju. Ljudi ne žive da bi ispunjavali svoje egzistencijalne potrebe, već ispunjavaju svoje egzistencijalne potrebe da bi živeli, odnosno postizali ciljeve koji su postavljeni ne samo na individualnom već i na širem, društvenom nivou. Ključna stavka je takva organizacija društva koja omogućava produktivnu upotrebu ljudskih talenata kao i približavanje individualnih društvenim ciljevima, čime se proizvode eksternalije koje doprinose ne samo individualnom već i širem, društvenom boljitku. Upravo se ova tema nalazi u centru razmatranja Adama Smita, rodonačelnika ekonomije kao nauke, u njegovom monumentalnom delu „Istraživanje prirode i uzroka bogatstva naroda“ iz 1776. Tada postavljeno pitanje od ključnog je značaja i danas – zašto su neki narodi bogati, dok su drugi siromašni? Dakle, fokus je na analizi društvene organizacije koja proizvodi bogatstvo.

U opštem smislu, ekonomija kao nauka pravi razliku između društvene organizacije u kojoj je tržište ključni koordinativni mehanizam sa jedne strane i centralno-planskih organa sa druge strane. Bilo koja ideologija, bilo ona liberalna, socijaldemokratska ili komunistička, zahteva održiv sistem finansiranja. Pad Berlinskog zida 1989. označio je početak tektonskih geostrateških i ekonomskih pomeranja na nivou sveta, ali istovremeno je obelodanio i neodrživost finansiranja komunističke ideologije. Sa raspadom sovjetskog bloka, započet je proces tranzicije na tržišnu privredu bivših komunističkih zemalja. Taj proces je bio izrazito težak jer je postavljen cilj prelaska na održivo tržišno finansiranje u veoma kratkom roku. Opšta je karakteristika da su zbog ogromnih frikcija u sistemu sve zemlje, neke u većoj, a neke u manjoj meri u početnim godinama doživele privredni pad. Razlozi su bili različiti, zavisno od inicijalnih uslova i primenjenih modela privatizacije. Međutim, ono što je verovatno bilo ključno jeste odlučnost društva, pre svega političkih elita, da uhvati korak sa razvijenim zemljama, počevši od opredeljenja sa slobodnu individualnu inicijativu, borbe protiv korupcije, kriminala i društvenog raslojavanja. Ovo političko, ali i vrednosno opredeljenje izrodilo je zemlje koje su već početkom 2000-ih uhvatile priključak sa razvijenim zemljama koji se, u narednim godinama, konačno materijalizovao njihovim ulaskom u Evropsku uniju. Sa druge strane, na marginama su ostala društva koja nisu razumela ili nisu htela da razumeju vetrove promena. U prvu grupu spadaju zemlje Centralne Evrope i baltičke zemlje, dok u drugu grupu spadaju, pre svega, zemlje koje su odlučile da oružjem brane okoštali birokratizovan koruptivni sistem, ali i one koje su i danas u geostrateškom vrtlogu između Istoka i Zapada.