Kineska ekonomija, iz pepela u visine

Posle više od četiri decenije reformi, Kina je danas najveća ekonomija na svetu. Istorijski gledano, ne postoji ekonomija koja je tako brzo i toliko dugo rasla kao Kina nakon započetih reformi 1978. i dolaska na čelo partije Deng Sjaopinga. Iako je Kina početkom 19. veka bila najrazvijenija svetska ekonomija (Grafikon 1), ratovi sa zapadnim silama i Japanom, kao i promašena komunistička revolucija sa Mao Cedungom na čelu, vodili su dugom periodu privredne stagnacije.

Grafikon 1. Udeo izabranih zemalja u svetskom bruto domaćem proizvodu 1820. (u %).

Izvor: Svejnar 2021, China’s performance and prospects in the world economy.

Posledično, te 1978. Kina je bila na nivou razvoja najsiromašnijih afričkih zemalja – među posmatranim najsiromašnijim afričkim zemljama (sa pet i više miliona stanovnika), Kina se kotira na samom dnu sa bruto domaćim proizvodom po stanovniku (BDP p.s.) na osnovu pariteta kupovne moći (PKM) od 1,6 hilj. međunarodnih dolara (Grafikon 2). U narednih četrdeset godina, Kina udevetostručuje BDP p.s. na nivo od 14,1 hilj. međunarodnih dolara i ulazi u red zemalja sa srednjim nivoom dohotka, dok su, bez izuzetka, navedene afričke zemlje i dalje među najsiromašnijim na svetu.

Grafikon 2. BDP p.s. PKM (u hilj. međunarodnih dolara iz 2017. u konstantnim cenama)

Napomene: Nominalni (tekući) BDP izražava vrednost proizvodnje u konkretnoj godini na osnovu tekućih cena, odnosno može se desiti da BDP p.s. neke zemlje raste brže u odnosu na druge zbog veće inflacije. Kako bi se izolovao efekat inflacije, ekonomisti koriste pokazatelj realni BDP (ili BDP u konstantnim cenama iz izabrane bazne godine) koji prati kretanje rasta u proizvodnoj moći. Dodatno, u različitim zemljama su različiti troškovi života što utiče na standard stanovništva. Kako bi se i ove razlike uzele u obzir, ekonomisti koriste pokazatelj BDP na osnovu PKM prema kojem ista korpa dobara mora koštati isto u različitim ekonomijama izraženo u domaćoj valuti. Naime, BDP PKM određuje se na osnovu deviznog kursa koji se dobija poređenjem cena iste korpe dobara u dve različite ekonomije; međunarodni dolar ima istu kupovnu moć u konkretnoj ekonomiji kao američki dolar u SAD.

Izvor: Feenstra et al. (2015), Penn World Table (2021) – with major processing by Our World in Data.

Koliko je ovaj rast bio dinamičan, možemo preciznije sagledati kroz promenu udela BDP p.s. posmatrane zemlje u BDP p.s. Sjedinjenih Američkih Država (SAD). Naime, ukoliko uzmemo u obzir samo zemlje sa pet i više miliona stanovnika, posmatrano u periodu od pola veka, tačnije od 1960. do 2010. (za Mađarsku i Poljsku dati su prvi dostupni podaci od 1970), samo 17 zemalja na svetu, među kojima je i Kina, uvećalo je svoj udeo BDP p.s. u BDP p.s. SAD za deset i više procentnih poena (Grafikon 3). Na ubedljivo prvom mestu nalazi se Tajvan čiji je udeo BDP p.s. u BDP p.s. SAD iznosio 13,6 odsto 1960. i 77,4 odsto 2010, što predstavlja porast udela od 63,8 procentnih poena. Takođe, primetimo da je ovaj udeo najdinamičnije rastao kod preostala dva azijska tigra, i to Južne Koreje za 59,8 procentnih poena i Japana za 45 procentnih poena (u analizu ne ulazi četvrti azijski tigar Hongkong zbog toga što je 1960. imao manje od pet miliona stanovnika). U posmatranom periodu, udeo kineskog BDP p.s. porastao je sa 5,2 odsto 1960. na 18,9 odsto 2019, odnosno za 13,7 procentnih poena.

Grafikon 3. Udeo BDP p.s. izabranih zemalja u američkom BDP p.s. na osnovu PKM u međunarodnim dolarima iz 2017. u konstantnim cenama (u %)

Izvori: Feenstra et al. (2015), Penn World Table (2021) – with major processing by Our World in Data; proračun autora.