Bulajićev svet, ili kako smo prestali da snimamo partizanske filmove

Povodom vesti da je preminuo čuveni jugoslovenski reditelj Veljko Bulajić  objavljujemo tekst profesora Aleksandra S. Jankovića iz arhive Velikih priča.

***

Toliko dominantan i autentičan žanr, partizanski film, bio je uticajan i plodonosan nekoliko decenija. Međutim poslednjih trideset i kusur godina, pojavnost partizana u regionskom filmu može se nabrojati na prste jedne šake. Sa iste strane, bipolarnost društva na stare, nikad preboljene podele je sve učestalija. Da li bi današnji partizani išli u partizane 1941, i da li bi današnji četnici bili za saveznike kao 1941? U stvari, kako smo uopšte prestali da snimamo partizanske filmove?

Usled velikih političkih turbulencija krajem osamdesetih u Srbiji (kao delu SFRJ) koje su anticipirale reviziju i regresiju nacionalnog diskursa, i posle finansijskog kolapsa “Neoplanta filma” i poslednjeg velikog partizanskog spektakla (“Veliki transport”, 1983, Veljko Bulajić), ideološko čitanje Drugog svetskog rata upada u zanimljiv i specifičan vakuum. Medijski, taj kratki period je zanimljiv zbog salonskog revizionizma u svim aspektima koji predstavlja iskrivljenu i zakasnelu sliku zaostavštine crnog talasa. “Vreme čuda” Gorana Paskaljevića (1989), “Gluvi barut” Bahrudina Bata Čengića (1990), “Volio bih da sam golub” (1990) Miodraga Mikija Stamenkovića, i “Seks, partijski neprijatelj broj 1” Dušana Saboa (1990), započinju prirodnu promenu geneze žanra i ideologije uvodeći nacion u predstanje katarze.

Ovi filmovi će u stvari započeti ali i odmah završiti pitanje stranputice i implozije umirućeg sistema velike istočnoevropske države. Uz novozavetne alegorije (“Vreme čuda”) do nacionalne konfuzije početka rata (“Gluvi barut”) ovi filmovi spadaju u začudan deo jugoslovenske kinematografije, jer za razliku od država koje su svoju pravdu i slobodu dobile kao recidiv pada Berlinskog zida, SFRJ će svoju katarzu (i pravdu) dočekati na sasvim drugačiji i kataklizmičan način.