Sporazum Cvetković-Maček: Uzaludni srpskohrvatski gol u sudačkoj nadoknadi

Ako su sve one silne rasprave u zagrebačkom Narodnom vijeću, kratkotrajne samoproglašene Države Slovenaca, Hrvata i Srba, skupa sa Smodlakinim ultimatumom kojim je dokinuo prepirke i usmjerio izaslanike prema Beogradu, s famoznom Adresom pročitanom ispred regenta Aleksandra označile simbolički i stvarni početak Prve Jugoslavije, sporazum Cvetković-Maček, opet ispregovaran u Zagrebu ili oko tog grada i njegovo stupanje na snagu simbolički je zaokružilo priču o toj zemlji koja je stvarno nestala u Aprilskom ratu, da bi se pod istim imenom, ali s potpuno drugačijim sadržajem, vidljivim u prefiksima i društveno-ekonomskom uređenju, koji jeste prihvatio federalizaciju kao rješenje, ukazala nakon oslobođenja zemlje 1945. godine.

Pojednostavljeno i nogometnim rječnikom govoreći, sporazum Cvetković-Maček bio je uzaludni gol u sudačkoj nadoknadi koji nije bio dovoljan za ostanak u ligi, budući da se rezultati s ostalih terena nisu poklopili. Zbog toga je, a posebno zbog kasnijeg stvaranja federativne Jugoslavije, ovaj sporazum ostao tek nagovještaj mogućnosti zajedničkog rada srpsko-hrvatskih građanskih i političkih elita, vječna fiksacija Franje Tuđmana i trajni izvor straha i frustracije kod bosanskohercegovačkih Bošnjaka. Jer, bez obzira što su arhitekturu socijalističke Jugoslavije osmislili Pijade, Kardelj, Tito, Rodoljub Čolaković i Avdo Humo, dakle ljudi iz svih mogućih konteksta i nacija, oni su to ipak radili kao ljudi iz iste partije i istog pokreta, dok sa sporazumom Cvetković-Maček stvari stoje posve suprotno. Dodatno, arhitektura socijalističke i federativne, u početku DFJ, kasnije FNRJ i na koncu SFRJ bila je dovršena, dok je stvaranje Banovine Hrvatske trebalo predstavljati tek prvi korak u ustavnom i državnopravnom redefiniranju Kraljevine Jugoslavije, koja taj drugi korak nije stigla dočekati.