Korupcija u javnim radovima uvek je bila jedno od najosetljivijih pitanja svake države. Kada se iza velikih infrastrukturnih projekata, zamišljenih da donesu razvoj i povezanost, pojave afere i sumnje u zloupotrebe, građani s pravom gube poverenje i u političare i u institucije. Slučaj postaje daleko teži kada je korupcija uzrok gubitka života i/ili teškog povređivanja ljudi i upravo se to desilo prvog novembra prošle godine kada se obrušila nadstrešnica na tek rekonstruisanoj Železničkoj stanici u Novom Sadu.
U središtu afere nalazi se rekonstrukcija pruge Novi Sad – Kelebija, projekat vredan preko 1,2 milijarde američkih dolara koji je predstavljen kao simbol saradnje sa stranim partnerima. Ipak, kako stvari stoje, deo državnih funkcionera i ministara na strani finansijera i investitora projekta omogućio je izvođačima i podizvođačima da više puta naplaćuju iste radove, često po cenama koje su i do pet puta premašivale realnu vrednost. Trenutna procena Javnog tužilaštva za organizovani kriminal je da je na ovaj način državni budžet oštećen za 115 miliona američkih dolara i mi to verovatno nikada ne bismo saznali da se nije desila tragedija koja je odnela ljudske živote.
Mehanizam korupcije bio je klasičan: kroz niz aneksa ugovora izvođači su dobijali pravo na dodatne i skupe radove, dok su institucije zadužene da štite interes države (finansijer i investitor projekta) potpisivale papire po dogovoru. U tom lancu, uloga korumpiranih državnih službenika, “glavnog izvođača” i “podizvođača” bila je ključna. Sistem koji u teoriji treba da obezbedi efikasnost i podelu posla, u praksi se pretvorio u mrežu pogodbi, tajnih dogovora i skrivenih troškova. Posledično, ovaj tragičan slučaj otvara šire pitanje zašto su građevinski projekti koji se izvode po modelu “glavni izvođač” i “podizvođači” toliko podložni korupciji.
Model građenja u kome se investitor ugovorno oslanja na jednog glavnog izvođača (general contractor), koji potom angažuje niz specijalizovanih podizvođača (subcontractors), nastajao je postepeno, pod uticajem tehnološkog napretka, pravne standardizacije i finansijske organizacije graditeljskih projekata. U osnovi ovog modela stoji ideja podeljene odgovornosti: investitoru je potrebna strana (glavni izvođač) koja preuzima ukupni rizik izvođenja i koordinacije, koja potom rizik i poslove dalje raspoređuje specijalistima za pojedine poslove i tehnološke celine (podizvođači).
Konkretnije, glavni izvođač radova (ili glavni kontraktor) jeste kompanija ili pojedinac koji sklapa ugovor sa vlasnikom projekta (klijentom ili investitorom) i preuzima ukupnu odgovornost za realizaciju projekta. Glavni izvođač obično ne obavlja sve radove sam, već upravlja i koordinira celokupnim procesom, obezbeđujući da se projekat završi na vreme, u okviru budžeta i u skladu sa specifikacijama.
Da bi to postigao, glavni izvođač angažuje podizvođače. Podizvođači su specijalizovane firme ili pojedinci odgovorni za određene zadatke poput projektovanja, električnih instalacija, vodovoda, zidarskih radova, arheoloških iskopavanja, sakupljanja i odlaganja otpada itd. Oni posluju na osnovu ugovora sa glavnim izvođačem, a ne direktno sa vlasnikom projekta, odnosno investitorom.
Ovaj model je veoma efikasan kod velikih i složenih projekata, jer omogućava specijalizaciju i veću produktivnost. Glavni izvođač obezbeđuje opšti nadzor, planiranje projekta, kontrolu kvaliteta i komunikaciju sa investitorom, dok podizvođači doprinose svojom stručnošću u određenim oblastima. Dakle, glavni izvođač je odgovoran vlasniku projekta za realizaciju čitavog posla, dok su podizvođači odgovorni glavnom izvođaču. Ova hijerarhijska struktura predstavlja osnovni stub upravljanja građevinskim projektima širom sveta.
Poštovani, da biste pročitali 3 besplatna teksta potrebno je da se registrujete, a da biste nastavili sa čitanjem naših premium sadržaja, neophodno je da odaberete jedan od planova pretplate.
Već imate nalog? Ulogujte se
