Kako je Mlada Bosna postala Mlada Bosna

Vraćajući se iz Sarajeva u jesen 1908. godine, jedan austrijski činovnik iz Ministarstva finansija je sa sobom, osim hrpe izveštaja i dokumenata, u Beč odneo priču o jednom događaju koji je na njega ostavio snažan utisak.

Jednog dana, tokom boravka u Sarajevu, poslovne obaveze nanele su ga put pravoslavne crkve (verovatno je to bila Crkva Sv. Arhanđela Mihaila i Gavrila u Baščaršiji) gde je mitropolit dabrobosanski Evgenije držao liturgiju. Kako je tada bio običaj, a verovatno i zakon nalagao, deo bogosluženja bio je posvećen vladaru i njegovoj porodici u Beču. Mitropolit je podigao ruke i zatražio blagoslov za Franca Jozefa i njegovu carsku dinastiju, a potom pozvao vernike da učine isto.

Iz straha od posledica, posebno nakon najskorijih dešavanja, ali i zbog toga što su molitve za vladara postale uobičajeni deo crkvene prakse, vernici su prihvatili mitropolitov poziv. Dok su se spuštali na kolena kako bi se pomolili za bečki dvor, nad njima se nadvio red mladih ljudi, „poređanih po godinama i razredima“ koji su odbili da kleče Habzburzima i stojeći sačekali kraj liturgije.

„Bili su to mališani iz Sarajevske gimnazije“, zapisao je činovnik.

Priča koju je podelio sa Bečlijama, bolje nego bilo koji administrativni izveštaj, oslikala je raspoloženje bosanskohercegovačkog društva u vreme zahuktavanja Aneksione krize, kada su diplomate iz čitavog sveta pomno pratile zbivanja na Balkanu shvatajući polako da istorija zauzima kurs iz kojeg nema povratka.

Haotičan početak 20. veka obeležen nacionalnim buđenjima, preraspodelom moći kolonijalnih sila, kao i njihovom nemogućnošću da se nose sa važnim unutarpolitičkim pitanjima, doveo je neurotičnu Evropu do ivice sveopšteg sukoba. Svet se podelio, regionalni ratovi su besneli, a krize se samo nizale. Rat je visio u vazduhu.

Za to vreme, u anektiranoj Bosni stasavala je nova generacija „revolucionarne omladine“, čija će istorijska uloga biti mnogo veća nego što su i sami mogli da zamisle. A zamišljali su samo velike stvari.