Srpski svet, crnogorski nacionalizam i “Đilasovo klatno”

Dobro došli u XXXIV izdanje Georeporta na portalu Velike priče. U ovoj epizodi se bavimo Crnom Gorom i time kako se njena istorija koristi u političke i identitetske svrhe.

U nekadašnjoj najmanjoj jugoslovenskoj republici u jednom delu društva pustila je veoma duboko korenje ideja da treba kreirati novu istoriju i prilagoditi je političkim potrebama Crne Gore kakvu je zamislio bivši režim DPS-a.

Nova istoriografija bazirana je na crnogorstvu kao antitezi srpstva, još iz perioda srednjeg veka, i na kontrapoziciji Crnogoraca i Srba, odnosno da Crna Gora i Crnogorci nemaju većeg neprijatelja od Srbije i Srba, ne u novijoj povesti već odvajkada.

Od crnogorskih prezentera istorije radikalnije su samo njihove srpske kolege koje su jednako jednosmerne u negiranju ili osporavanju Crnogoraca kao zasebne nacije i promovisanju cilja da Crna Gora postane deo njihovog “srpskog sveta”.

Inače, ta kovanica “srpski svet” – koju u Bosni i Hercegovini, Crnoj Gori i Hrvatskoj izgovaraju maliciozno na ekavici, kao da “srpski svijet” znači nešto drugo na ijekavici – nije ništa drugo do tragikomično kopiranje tragikomičnog kopiranja.

Turci još od poslednje decenije prošlog veka imaju izraz “turski svet” za prostor od Sinkjanga ili Istočnog Turkmenistana u Kini do Balkana na kome se govore turkijski jezici i posledično su podložni uticaju Ankare. Turke su kopirali Rusi pre petnaestak godina lansirajući “ruski svet” s idejom kulturnog povezivanja Rusa koji su ostali izvan granica Ruske Federacije posle raspada SSSR-a. A tek pre par godina u Srbiji su ljudi, eufemistički rečeno, bliski Moskvi, otkrili “toplu vodu” i počeli da mašu “srpskim svetom”.

Srpski nacionalizam sa nizom devijacija je notorna činjenica, baš kao i spoznaja da na zapadnobalkanskom prostoru ima destruktivan karakter. Međutim, srpski nacionalizam ne može da bude opravdanje za diskriminaciju, nipodaštavanje ili vređanje građana Crne Gore koji sebe doživljavaju kao Srbi ili smatraju Srbe i Crnogorce bliskim narodima. Drugim rečima, srpski nacionalizam u Crnoj Gori se ne pobeđuje upotrebom crnogorskog nacionalizma ili srbofobijom.

U prethodnih par godina došlo je do novog fenomena koji budi nadu da bi barem Crna Gora mogla da se izvuče iz zapadnobalkanskog limba. Rezultati poslednjih predsedničkih i parlamentarnih izbora su pokazali da se formirala nova “ćutljiva” većina koju čine, uslovno rečeno, Crnogorci anti-antisrbi i Srbi kojima je Crna Gora matična država i koji metaforički rečeno gledaju u Podgoricu a ne u Beograd. Još preciznije, stvaraju se novi kompatibilni slojevi društva. S jedne strane Crnogorci koji ne zaziru od srpstva kao sastavnog dela crnogorstva, isprepletenosti i povezanosti između Crnogoraca i Srba, kroz istorijsku i porodičnu prizmu, s druge strane Srbi koji nemaju problem sa duplim identitetom, etničkim srpskim i državnim crnogorskim.

Novu tendenciju nije obeshrabrila a kamoli onemogućila ni jasna namera prethodne vlasti da kroz usvajanje državnih simbola i pojedinih ustavnih rešenja, poput izbacivanja srpskog jezika iz Ustava, poseje trajno seme netrpeljivosti i animoziteta između dve strane.

Do prethodnih izbora, DPS i satelitske stranke, kao i partije proizašle iz SNP-a odnosno sa jasnim prosrpskim prefiksom, osvajale su više od dve trećine glasova na izborima, ili čak tri četvrtine, ako bi se limitirao opseg gledanja samo na Crnogorce i Srbe. Na junskom izjašnjavanju građana, proevropske partije, u pravom smislu tog pojma, osvojile su gotovo isti broj glasova kao nacionalistički savezi okupljeni oko DPS-a ili koalicije “Za budućnost Crne Gore”.

Čini se kao da se čuveno Đilasovo klatno (što stanovnike u Crnoj Gori teraju više da budu Crnogorci, oni su u inat više Srbi i obratno), zaustavilo ili promenilo. Sve veći broj građana Crne Gore između onih koji ih guraju da budu samo Crnogorci ili samo Srbi opredeljuje se za srednje rešenje, ne žele da sužavaju svoj identitet već da ga šire: građanski a ne nacionalno.