O čemu govorimo kada govorimo o zdravom zemljištu?

Juval Noa Harari, izraelski istoričar i autor nekoliko bestselera koji pretresaju celokupnu istoriju čovečanstva, u jednoj od svojih knjiga napisao je kako se u “srži neolitske revolucije nalazi razvijanje sposobnosti da se u što gorim uslovima što veći broj ljudi održi u životu”.

Neolitska revolucija – da ne bude da smo u školi nabiflali samo Pitagorinu teoremu i onu definiciju koja kaže da je ćelija osnovna jedinica građe i funkcije svih živih bića – predstavlja prvu poljoprivrednu revoluciju koja je, tamo negde 10.000 godina pre nove ere, označila prelazak s nomadskog i lovačkog na poljoprivredni i sedelački način života.

Ljudi su pre nje živeli u malim, putujućim lovačkim grupama, ali kako je s vremenom svetska populacija rasla, tako je rasla i ljudska potreba za mirnijim, stacionarnim životom. U jednom trenutku, male lovačke grupe prerasle su u velike lovačke grupe, i taj lutalački stil života, baš kao i prehrana zasnovana isključivo na lovu i prikupljanju plodova koji su se već nalazili u prirodi, postali su nefunkcionalni i neodrživi.

Tako je došlo do prvih obimnijih i sistematičnijih naseljavanja i nicanja civilizacija, u početku u zemljama Levanta, a potom i dalje po jugozapadnoj Aziji i severoistočnoj Africi, uglavnom u plodnim dolinama velikih reka – Nila, Jordana, Tigra i Eufrata. Mukom naterani, ljudi su shvatili da, ukoliko žele da opstanu i nastave s reprodukcijom, moraju da iznađu neke efektnije načine za proizvodnju većih količina hrane, i iz te muke rođene su prve tehnike kultivisanja i skladištenja useva, navodnjavanja, obrade zemljišta, koje zapravo predstavljaju nultu tačku u transformacionom procesu onoga što danas nazivamo poljoprivredom.

Nakon prve poljoprivredne revolucije usledila je, logično, i druga, s kojom su ljudi prilikom obrade zemljišta počeli da koriste plug i da se pridržavaju plodoreda (plodored je, u kratkim crtama, način da se smenjivanjem kultura koje se gaje iz godine u godinu na istom prostoru što više očuva ravnoteža zemljišta), a posle nje stigla je i treća, koja je u svet poljoprivrede uvela upotrebu hemijskih sredstava.

Upravo ta treća agrarna revolucija, odnosno decenije i decenije intenzivne poljoprivredne obrade uz sumanuto korišćenje hemikalija i veštačkih đubriva, smanjile su plodnost zemljišta, što nas vraća na Hararija i početak ove priče.

S obzirom na to da se procenjuje da će broj stanovnika na planeti nastaviti da raste, a da je plodnost zemljišta dobrano narušena, zabrinutost o tome hoće li u budućnosti biti dovoljno hrane da se namire potrebe svetske populacije potpuno je opravdana. Uslovi, baš kao i u Hararijevom objašnjenju zbog čega je prva agrarna revolucija bila neophodna, ponovo postaju veoma nepovoljni, a potreba da se sve veći broj ljudi prehrani i održi u životu takođe bi uskoro mogla da postane goruća.

Zbog toga je svetu potrebna nova agrarna revolucija, revolucija do koje bi, na primer, mogla da dovede široka upotreba regenerativne poljoprivrede.

Zašto?

Zato što prakse koje koristi regenerativna poljoprivreda dovode do revitalizacije zemljišta, a predstavljaju kombinaciju tradicionalnih metoda kao što su plodoredi i korišćenje organskog đubriva, i novih, digitalnih tehnologija, koji veoma pozitivno utiču na obnovu biodiverziteta, povećanje organskih materija, kapaciteta i plodnosti zemljišta.

Regenerativna poljoprivreda, zapravo, podrazumeva redukovanu obradu zemljišta, što posledično dovodi do očuvanja vode u zemlji i sprečavanja erozije, dok upotreba novih tehnologija, odnosno dronova i precizne robotike, smanjuje potrošnju goriva (samim tim i zagađenja vazduha), neorganskog đubriva, a na kraju krajeva i finansijske troškove.

Uz sve to, regenerativna poljoprivreda igra i veoma bitnu ulogu u borbi protiv zagađenja. Iako je uvreženo mišljenje da životnu sredinu zagađuju isključivo rudnici, fabrički pogoni ili motori sa unutrašnjim sagorevanjem, prema podacima američke Agencije za zaštitu životne sredine, piše o tome BBC, čak 24 odsto ukupnih emisija gasova staklene bašte dolazi iz poljoprivrede, šumarstva i ostalih poslova u okviru kojih se obrađuje zemljište. Jer, pored toga što traktori, freze i ostala poljoprivredna vozila – o kombajnima, tim grdosijama na četiri točka bolje da ne pričamo – gutaju ogromne količine goriva i kasnije ih iskašljavaju u atmosferu, i sam proces oranja zemlje dovodi do zagađenja, pošto svako dublje prevrtanje zemlje dovodi do oslobađanja ugljen-dioksida.

U tom smislu, regenerativna poljoprivreda doprinosi i smanjenju emisija i efekta staklene bašte, jer roboti koji, primera radi, sade same, pored toga što rade bez fosilnih goriva i izbacuju mašine iz upotrebe, takođe koriste i veoma precizne i sofisticirane metode sađenja, koje isključuju svaku vrstu rovarenja po zemlji.

Švajcarska prehrambena kompanija Nestle – jer nisu Nestle samo KitKat, Lion, Nescafe i sladoledi – odabrala je baš Srbiju kao prvu državu u regionu za pokretanje projekta prelaska na regenerativnu poljoprivredu, i to zbog, kako sami tvrde, bogate poljoprivredne tradicije koja postoji u našoj zemlji.

Zato je Nestle krajem 2021. započeo saradnju sa poljoprivrednim proizvođačima povrća za Začin C, kako bi ih podržao u prelasku na regenerativne prakse poljoprivrede, a godinu dana kasnije, program je proširen i na proizvođače suncokreta koji se koristi u proizvodnji Thomy majoneza.

Milica Milanović, menadžer korporativnih poslova u Nestle Srbija, kaže da je u projekat regenerativne poljoprivrede u Srbiji dosad uloženo oko 1,8 miliona švajcarskih franaka, i ističe brojne benefite koje ona (regenerativna poljoprivreda) donosi.

Pored toga što zemljište čini zdravijim i pomaže u smanjenju emitovanja ugljen-dioksida, regenerativna poljoprivreda u neku ruku pomaže i u amortizaciji negativnih uticaja klimatskih promena.

“Zemljište koje se obrađuje metodama regenerativne poljoprivrede sadrži više organskih materija i bolje zadržava vodu, pa biljke bolje podnose sušu”, objašnjava Milica Milanović. “Kada se u obzir uzmu posledice klimatskih promena, to zadržavanje vode postaje izuzetno značajno. Zahvaljujući minimalnoj obradi, prirodna struktura zemljišta ostaje očuvana i podstiču se prirodni procesi za povećanje organske materije kao najvažnijeg faktora plodnosti.”

Neki od glavnih ciljeva Nestle-ovog poslovanja u Srbiji, ispričala je Marjana Davidović, generalna direktorka Nestle za Srbiju, Crnu Goru i Severnu Makedoniju, jesu da kompanija u novu 2025. godinu uđe sa više od 6.000 hektara zemljišta obrađenog regenerativnim agrarnim metodama, što bi bilo dvostruko više nego u 2023, dok, što se tiče neke dugoročnije perspektive, ističe značaj dostizanja “apsolutne nule”.

“Naš krovni cilj je ‘apsolutna nula’, odnosno dostizanje nulte neto emisije gasova sa efektom staklene bašte”, objašnjava Marjana Davidović. “To podrazumeva niz transformacija u celokupnom lancu nabavke – od pomenutih poljoprivrednih praksi, preko prerade sirovina, logistike, a kasnije pakovanja – sve uzimamo u obzir i radimo na promenama. Zasada oko 80% portfolija Nestle proizvoda ima reciklabilnu ambalažu, a kada je sastav proizvoda u pitanju, plan je da do kraja sledeće godine 20% ključnih sastojaka potiče upravo iz regenerativnih izvora, a do 2030. taj procenat će iznositi čak 50.”

Naravno, iz Nestle-a navode i da podrškom dobavljačima i poljoprivrednicima u svom lancu snabdevanja pokušavaju što više da ih okrenu regenerativnim praksama, a kao konačni cilj ističu budućnost u kojoj će srpski poljoprivrednici preći na trajnu primenu metoda regenerativne poljoprivrede, jer je samo uz pomoć nje moguće očuvati planetu i prehrambenu sigurnost.

Posle tri agrarne revolucije, planeti Zemlji, baš kao i čoveku, potrebna je još jedna – četvrta. I možda bi baš prelazak na regenerativnu poljoprivredu mogao da označi njen početak.